رنجبر- خراسان جنوبی بهشت گیاهان دارویی نام گرفته طوری که عطر این گیاهان با قدم گذاشتن درهر کوه و دشتی مشام را نوازش می دهد و با فرارسیدن بهار هم عده زیادی به کوه ودشت رفته و به جمع آوری این گیاهان می پردازند و صاحبان عطاری ها هم این گیاهان را خریداری کرده و در مغازه هایشان به صورت فله ای به فروش می رسانند.

 
اما مسئله اساسی درمورد گیاهان دارویی استان خراسان جنوبی این است که بدون هیچ شناسنامه ای که مصرف کننده بداند این گیاهان به دیگر مناطق ارسال و بعد با بسته بندی شکیل به استان باز گردانده می شود.
نام و نشان دار کردن گیاهان دارویی که از اصل خود در استان دور می شوند به نام برند سازی در کشور مطرح می شود همان موضوع و ظرفیت بزرگی است که در استان دیده نشده و مورد غفلت قرار گرفته است.
این وضعیت در حالی است که تا کنون بیش از هزار و ۲۰۰ گونه گیاه دارویی در استان شناسایی شده و این گیاهان شامل گیاهان خودرو ، زراعی و باغی است.
بعلاوه بیش از هزار و ۳۰۰ گیاه خودرو هم در این استان وجود دارد که ۶۰ درصد آنها پتانسیل تولید داروی گیاهی دارند اما به گفته برخی از متخصصان این حوزه از این قابلیت هم هیچ بهره برداری نمی شود.
حال این سوال مطرح است که با وجود ظرفیتی بی نظیر از گیاهان دارویی در استان که جدول عریض و طویلی را در بین استان های کشور با نموداری صعودی از نظر تعداد به خود اختصاص داده تا چه حد برند سازی این گیاهان که شناسنامه ای برای آن به حساب می آید انجام شده است و آیا خراسان جنوبی برای این برنامه ای دارد؟
 

صدور برای بسته بندی

یک کارشناس ارشد گیاهان دارویی با اشاره به اینکه در استان برند سازی برای گیاهان دارویی انجام نشده است می گوید: گیاهان دارویی استان به صورت خام به استان های خراسان رضوی، مرکزی و اصفهان ارسال و بعد به شکل قرص ،کپسول و شربت برای مصرف در بازار باز گشت داده می شود.
مهندس «پویان» که مسئولیت دهکده گیاهان دارویی استان را هم بر عهده دارد ضمن گلایه از نبود کارخانه داروسازی در استان می افزاید: فرآوری، بسته بندی و حتی برند سازی گیاهان دارویی نیاز به راه اندازی کارخانه ای دراین زمینه دارد.
وی از تعطیلی کارخانه های فرآوری گیاهان دارویی در بیرجند و قاین هم صحبت می کند و دلیل این بحران را واردات گیاهان دارویی از خارج استان، بی دروازه بودن استان برای ورود این محصولات و نبود حامی برای سرمایه گذاران این حوزه و بالا بودن سود تسهیلات بانکی برای سرمایه گذاران می داند.
به گفته وی با آنکه در رده استان های تراز اول کشوردر بحث گیاهان دارویی هستیم اما در بخش تجارت آن هیچ کاری در استان انجام نشده است و گیاهان دارویی هنوز به شکل ۲۰۰ سال قبل توسط افرادی از روستاها جمع آوری می شود و بدون برندسازی و بسته بندی کم کم به بازار عرضه می شود که نه چیزی عاید جمع آوری کننده و نه چیزی عاید اقتصاد استان می شود. او بیان می کند: خراسان جنوبی جزو پنج استان برتر کشور در زمینه تولید گیاهان دارویی است اما هیچ سرمایه گذاری در زمینه مطالعات گیاهان دارویی آن انجام نشده که این موضوع ضعف محسوب می شود، به علاوه امروز بازارهای عربی طالب محصولات گیاهان دارویی هستند اما باید عرضه و صادرات آن به روش بین المللی و با برند سازی مناسب باشد.
 

زیر ساخت های ضعیف

به گفته این کارشناس گیاهان دارویی نبود راه های ارتباطی مناسب با دیگر استان ها و نبود زیرساخت های حمل و نقل جاده ای از جمله شبکه ریلی هم به این موضوع دامن زده است و همچنین پتانسیل های گیاهان دارویی در مطبوعات آنطور که باید مطرح نشده و زمینه اشتغال کمی هم در این رابطه ایجاد شده است.
«پویان» با اشاره به اینکه حتی کشت گلخانه ای گیاهان دارویی هم در استان وجود ندارد می گوید: صددرصد گیاهان دارویی خام فروشی می شودو صادرات گیاهانی مانند آنغوزه ،خاکشیر،کندل، زیره سبز، زنیان و عناب را به خارج از استان و کشور شاهد هستیم. وی از نبود بازاریابی هم به عنوان مشکل دیگری در حوزه گیاهان دارویی منطقه یاد می کند و راه اندازی دهکده گیاهان دارویی را توسط جهاد دانشگاهی، ایجاد تعاونی و بسته بندی بین المللی ایزو و برند سازی ملی را در این دهکده جزو موارد پیش بینی شده می داند.
مسئول دهکده گیاهان دارویی آمار گیاهان دارویی استان را به دلیل تداخل این آمار با آمار زعفران و زیره سبز مغشوش می داند و ادامه می دهد: ۹۹درصد آمار گیاهان دارویی استان را زعفران و زیره سبز تشکیل می دهد. «پویان» عنوان می کند: واقعیت این است که در بخش استفاده از ظرفیت گیاهان دارویی موفق نبوده ایم چون تعدد مدیریت ها مانع از ایجاد مرکزی برای ساماندهی این موضوع شده است و چنانچه سرمایه های هزینه شده برای گیاهان دارویی در هر سازمان به صورت متمرکز هزینه شود به نتایج بهتری خواهیم رسید. وی با اشاره به وجود ۷ مرکز تحقیقات گیاهان دارویی در استان بیان می کند: تا کنون برای راه اندازی دهکده گیاهان دارویی استان یک و نیم میلیارد تومان هزینه شده است و چنانچه استانداری ۸ میلیارد تومان تخصیص دهد در سال ۹۸ساخت این دهکده به پایان می رسد. وی این دهکده را مرکز تفرجگاهی می داند که با کاشت گیاهان گلخانه ای، داشتن آزمایشگاه وتعاونی روستایی به منظور هدایت تولید کنندگان گیاهان دارویی یک مرکز متمرکز و مجهز برای پرورش، تولید، برند سازی و صدور گیاهان دارویی به شمار می رود.
او از کاشت ۴۵گونه گیاه دارویی و ۲هکتار عناب به صورت الگویی سال گذشته در این دهکده صحبت می کند که ماحصل تحقیقات جهاد دانشگاهی و جهاد کشاورزی است.
وی از فروش گیاهان دارویی به صورت خانگی گلایه می کند و درخواست نظارت بیشتر متولیان این امر را دارد. او که مولف ۳۶ جلد کتاب در زمینه گیاهان دارویی است می گوید: در حال حاضر به علت نبود هماهنگی مدیریت گیاهان دارویی در استان بازار محصولات استراتژیکی مانند اجغون توسط استانی دیگر تامین می شود.
وی از شناسایی ۸۰ گونه گیاه مزیت دار و کمیاب در خراسان جنوبی خبر می دهد و می افزاید: گیاه مزیت دار استان گیاهی است که فقط در این منطقه وجود دارد و یا جزو گیاهانی کمیاب در ایران است به همین دلیل نیاز است که در مورد این گیاهان کارهای تحقیقاتی انجام شود.
این پژوهشگر گیاهان دارویی با بیان اینکه پایان نامه های دانشجویان ارشد و دکترای گیاهان دارویی در دانشگاه های استان به هرز می رود بیان می کند: این پایان نامه ها باید به سمت گیاهان دارویی مزیت دار استان سوق داده شود.

شناسایی در خارج از مرزها

رئیس سابق بنیاد ملی نخبگان استان نیز بر برند سازی گیاهان دارویی تاکید می کند و می گوید: باید این موضوع در استان مورد توجه و همت جدی مسئولان قرار گیرد تا گیاهان دارویی استان درکشور و خارج از آن با برند خاصی شناخته شوند.
دکتر «احمدی زاده» وجود گیاهان دارویی منحصر به فرد را از مزیت های نسبی منطقه می داند و می افزاید: شرایط اقلیمی و خشکسالی های پی در پی باعث شده تا گیاهان دارویی استان مملو از مواد موثر بیشتری شوند.
به گفته وی تفاوت دمای شب و روز هم روی این موضوع تاثیر داشته است و به عنوان مثال نعناع و پونه استان از عطر بیشتری نسبت به شمال کشور برخوردار است.
وی با اشاره به اینکه گیاهان دارویی خاصی در استان مانند زرشک قرمز بی دانه، عناب و… وجود دارد ادامه می دهد: ۹۸درصد زرشک بی دانه دنیا در استان وجود دارد بنابراین باید برای شناسنامه دار کردن این گیاهان همت کرد تا هویت این گیاهان کم نشود.
رئیس سابق بنیاد ملی نخبگان استان تاکید می کند: باید برای کاشت، برداشت و آزمایش گیاهان دارویی سرمایه گذاری کرد و از طرفی درزمینه مصرف بی رویه گیاهان دارویی هشدارهای لازم را به مصرف کنندگان داد تا به اندازه از گیاهان دارویی استفاده کنند.«احمدی زاده» در این زمینه مثال هایی هم می آورد به عنوان مثال مصرف بیش از اندازه آب زرشک و زعفران باعث مسمومیت و سقط جنین می شود بنابراین باید با بهره گرفتن نظر متخصصان در حوزه گیاهان دارویی به بیان مصرف صحیح این گیاهان پرداخت تا قدرت پیشگیری افزایش و هزینه های درمانی کاهش یابد. وی با تاکید براین نکته که باید زنجیره ارزش گیاهان دارویی در مراحل کاشت، داشت و برداشت ایجاد شود می افزاید: این حلقه هنوز در استان ایجاد نشده است. وی کاشت بهداشتی، برداشت ارگانیک، بسته بندی، برند سازی و ارسال گیاهان دارویی استان را به خارج از کشور نیازمند توجه و همکاری بیشتر سازمان هایی همچون جهاد کشاورزی، بنیاد علمی نخبگان، بهداشت و درمان و حتی صنعتگران و کشاورزان می داند و بیان می کند: باید همه این سازمان ها افق دید تعیین و اطلاعات دقیقی در مورد گیاهان دارویی ارائه کنند اما در حال حاضر حجم صادرات گیاهان دارویی استان مانند آنغوزه مشخص نیست و باید اصلاح و برنامه ریزی های لازم هم در این مورد انجام شود. نقشه راه گیاهان دارویی که در حال تدوین است او و همکارانش را متوجه این موضوع کرده است که تا کنون هیچ فعالیت موثری در حوزه گیاهان دارویی استان انجام نشده است به طوری که از ۱۵آیتم مطرح شده توسط بنیاد علمی نخبگان ۱۱آیتم بدون پاسخ باقی ماند.
 

همت جدی

یکی از فعالان عرصه گیاهان دارویی استان هم که ۲۰سال است در این حوزه فعالیت دارد می گوید: با برند سازی گیاهان دارویی شناسنامه ای برای معرفی این محصولات به خریدار داده می شود تا بتواند ضمن مقایسه این محصول با دیگر نقاط به کیفیت و عطر کم نظیر آن به همراه خواص اعجاب انگیزش پی ببرد.
«حایری» می افزاید: این موضوع در استان مورد توجه متولیان قرار نگرفته است و همت جدی و همکاری همه دستگاه های اجرایی با سرمایه گذاران را می طلبد. وی پیشنهادی هم دارد و می گوید: اگر عکس کشاورز یا برداشت کننده محصول هم روی بسته بندی گیاهان دارویی به همراه شماره تلفنش چاپ شود به رونق بازار گیاهان دارویی در دیگر استان ها کمک می کند، چنانچه خودم هم این کار را انجام داده ام.
به گفته وی از آنجا که کشاورزان و اهالی روستاها با نحوه درست برداشت گیاهان دارویی آشنا نیستند باعث از بین رفتن و ریشه کن شدن برخی از گیاهان دارویی مانند کاسنی شده اند بنابراین باید با هدف برداشت و ایجاد اشتغال پایدار نحوه درست برداشت گیاهان دارویی را به این افراد آموزش داد.
او بیان می کند: حتی گیاهان دارویی که توسط برخی متخصصان کشت می شود با آب و هوای استان سازگار نیست و گیاهانی کشت می شود که بازدهی رطوبتش کم است.
وی با اشاره به نامگذاری دوسال متوالی به اسم اقتصاد مقاومتی تاکید می کند: بر همین اساس باید گیاهان دارویی کشت کرد که برداشت آن دوبرابر میزان کاشت باشد.
باید در مورد گیاهان دارویی ابتدا تحقیق کرد و بعد به تجویز برای درمان پرداخت و به این مورد هم توجه داشت که همه گیاهان کاشت شده در استان با شرایط بدنی مردم سازگاری ندارد و باید به مبادله این گیاهان دارویی با دیگر استان ها پرداخت تا اثر بهتری داشته باشند به عنوان مثال چون در منطقه ای خشک هستیم نباید از گیاهانی که باعث خشک شدن پوست می شوند استفاده کرد.
 

برند سازی ملی

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی هم از تدوین طرحی در وزارت جهاد کشاورزی خبر می دهد که توسط وزیر جهاد کشاورزی برای برند سازی ملی گیاهان دارویی در نظر گرفته شده است.
«رضایی» می افزاید: این طرح در حوزه توسعه، تولید، صادرات و برند سازی گیاهان دارویی مطرح است که به صورت ملی در سال جاری اجرا خواهد شد.
وی در پاسخ به این سوال که چرا با وجود تنوع گیاهان دارویی در استان تا کنون برند سازی انجام نشده است هم پاسخ می دهد: پروسه زمانی برای برند سازی زمان بر است و سال گذشته هم اعتبارات اندکی در سازمان جهاد کشاورزی به این موضوع اختصاص یافت. وی تاکید می کند: در این طرح ملی قرار است وزارتخانه های دیگر هم در کارگروه های مختلف حضور و مشارکت داشته باشند تا روند برند سازی گیاهان دارویی بهبود یابد.
وی نبود کارخانه های مطرح و مجهز برای صادرات و تجارت بین الملل را در استان یکی دیگر از دلایل برند سازی نشدن گیاهان دارویی می داند و بیان می کند: زیرساخت های مورد نیاز در بحث تجارت و بازرگانی هم تکمیل نیست و گیاهان دارویی به صورت خام از استان خارج می شود. وی ادامه می دهد: در حال حاضردر استان برای فرآوری گیاهان دارویی به صورت عصاره، اسانس و عرقیات تمرکز شده است.
وی مشکلات موجود در بحث گیاهان دارویی را مختص استان نمی داند و می گوید: این مشکلات در کشور هم مشاهده شده است.
به گفته وی سطح زیر کشت گیاهان دارویی در حوزه جهاد کشاورزی از جمله زیره سبز ۴هزار هکتار است و سطح زیر کشت خاکشیر هم در حال توسعه است و در حال حاضر حدود ۳۰هزار هکتار زیر کشت این محصول رفته است.