بازارها به نسبت آنچه با آن روبه‌رو می‌شوند واکنش خاص خود را نشان می‌دهند. واکنشی که در برگیرنده منافع مصرف‌کننده، واردکننده، توزیع‌کننده و فروشنده است.

آنچه در بازار کامپیوتر و موبایل در سال‌های اخیر اتفاق افتاده نشان‌دهنده کاهش میل به خرید و به تعبیری پایین آمدن قدرت خرید وسایلی همچون کامپیوتر، لپ‌تاپ و موبایل است و از سوی دیگر توجه بیشتر به بازار محصولات جانبی است که بخش عمده‌ای از واردات را از نظر حجم و تعداد به خود اختصاص می‌دهد. اتفاقی که چندان مایه خوشحالی نیست، چراکه کارشناسان معتقدند این حجم از تقاضا نیز نمی‌تواند جایگزین فروش کالاهای اساسی در بازار آی‌تی باشد و مقایسه قیمتی فروش این دو دسته کالا با هم نشان می‌دهد که ارزش ریالی فروش کالاهای جنبی تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد از بازار کالاهایی همچون لپ‌تاپ، تبلت و موبایل است و کالاهای اصلی همچنان در صدر ملاک سود و زیان و رونق بازار تجهیزات آی‌تی قرار دارد. به گزارش دنیای اقتصاد، با وجود این مقایسه اما در سال‌های اخیر بسیاری از فروشندگان خریدهای عمده خود را به وسایل جانبی اختصاص داده‌اند تا رکود فروش را تا اندازه‌ای با این خریدهای خرد پوشش دهند.

ارزش پایین کالاهای جانبی

درحقیقت تنها از نظر حجم و تعداد میزان ورود کالاها است که وسایل جانبی بازار کامپیوتر و موبایل گوی سبقت را از بازار اصلی ربوده و کماکان قیمت کالاهای اصلی و حجم پول در گردش بازار کالاهای سرمایه‌ای به نسبت مصرفی قابل مقایسه نیست. مهدی حیدری رئیس هیات مدیره مجتمع کامپیوتری پایتخت درباره حجم گردش مالی بازار کالاهای جانبی در مقابل اصلی می‌گوید: «واقعیت این است که وقتی گردش و فروش کالای اصلی مثل لپ‌تاپ، تبلت یا گوشی موبایل کم می‌شود به همان نسبت خرید لوازم جانبی نیز کاهش می‌یابد، اما درواقع ورود کالاهای جانبی به دلیل بالا بودن تعدادشان در بازار چند برابر کالاهای اصلی است و شما برای یک کالای اصلی نظیر گوشی موبایل نیازمند خرید چند کالای جانبی هستید. بنابراین اگر از نظر عددی راجع به میزان ارزش ریالی کالای اساسی بخواهیم بحث کنیم این ارزش قابل توجه است و در مقایسه با آن کالاهای جانبی کالاهای ارزان‌قیمتی هستند اما به لحاظ تعداد کالاهای جانبی نسبت به اصلی بیشترند و در میزان دفعات خرید و مراجعه مصرف‌کننده به بازار نیز در طول سال سه تا چهار بار رخ می‌دهد.»
به گفته حیدری اگر حجم ریالی یک کالای سخت‌افزاری نظیر لپ تاپ که به‌صورت فرضی سالی ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار دستگاه وارد بازار می‌شود را در نظر داشته باشیم،حجم ریالی کالاهای جانبی تنها ۱۰ تا ۲۰ درصد آن را در برمی‌گیرد. او ادامه می‌دهد: «به‌طور مثال قیمت یک گوشی آی‌فون ۳ میلیون تومان است، ولی در مقابل یک قاب اورجینال بین ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار تومان و قاب غیر برند بین ۲۰ تا ۳۰ هزار تومان قیمت دارد و اگر بخواهیم مجموع ارزش ریالی تجهیزات جانبی این وسیله اصلی را محاسبه کنیم می‌بینیم که حداکثر ۲۰ درصد مبلغ کالای اصلی را شامل می‌شود. با این حساب حتی اگر مراجعه مصرف‌کنندگان را برای خرید کالاهای جانبی در طول سال سه تا چهار بار در نظر بگیریم بازهم حجم ریالی آن به ۳۰ درصد از کالای اصلی نمی‌رسد، هرچند که در نهایت منبع آمار دقیق میزان واردات این کالاها گمرک است.»
 

ارزیابی و تعیین تعرفه کالاهای جنبی

اما ورود همین کالاهای خرد و جانبی برای واردکنندگان و فروشندگان سود و زیان‌هایی در بردارد. به گفته رئیس اتحادیه فناوران رایانه تهران به‌صورت بالقوه خرید و فروش لوازم جانبی بیشتر از لوازم اصلی است و به‌صورت عملی اگر خرید لپ‌تاپ یک بار در سال اتفاق می‌افتد، اما میزان مراجعه برای خرید کیبورد، ماوس، فلش مموری، SD RAM و لوازم جانبی در بازار نزدیک به دو برابر است. او می‌گوید: «از سوی دیگر برخی از لوازم جانبی همچون SD RAM‌ها و هدفون‌ها چون در حال حاضر مصارف دومنظوره دارند و با موبایل و لپ تاپ قابل استفاده‌اند در بازار کامپیوتر به خوبی بازار فروش پیدا کرده‌اند، بنابراین باید گفت حجم بیشتر خرید را از سوی مصرف‌کننده به خود اختصاص می‌دهد.» به گفته میرمهدی اما مشکلاتی نظیر اعمال سلیقه گمرکات در تعیین قیمت این محصولات در لحظه واردات باعث شده سود و زیان این بازار نیز تحت‌الشعاع این موضوع قرار گیرد.
او درباره آمار دقیق میزان واردات این محصولات به کشور می‌گوید:« صرفا به خاطر اینکه در گمرک در برخی از مواقع ملاک ارزیابی کالای وارد شده از نظر حجم کیلویی است و در برخی موارد عددی است، نمی‌توان آمار دقیقی از واردات این لوازم مصرفی به دست آورد. اما به‌صورت تقریبی با رصدهای دوره‌ای که از سوی اتحادیه رایانه انجام می‌شود می‌توان گفت که اگر در بازار‌ آی‌تی فروش کالای آی‌تی A مقدار است، فروش لوازم جانبی A2 است. شاید برای یک برند از یک لپ‌تاپ ۵ یا ۶ مدل با کافیگ‌های مختلف وجود داشته باشد اما درباره لوازم جانبی همچون ماوس و اسپیکر به دلیل اینکه تنوع زیادی وجود دارد چه از نظر ویژگی و تنوع چه از نظر تعداد، مدل‌های زیادتری وجود دارد که خریدار را مجاب می‌کند دست به خرید بزند. در مجموع شاید بیشتر از دو برابر به نسبت بازار کالاهای سرمایه‌ای در کالاهای مصرفی خرید و فروش انجام شود.»
به گفته میرمهدی اعمال سلیقه در ترخیص کالاهای لوازم جانبی موجب شده واردکنندگان این کالاها ضررهایی را تجربه کنند و کالا از آنچه قیمت واقعی آن است گران‌تر به دست مصرف‌کننده برسد. «مثلا قیمت یک ماوس در گمرک بندرعباس ۴ دلار ارزیابی می‌شود و همان کالا از طرف شخص دیگری در گمرک تهران ۱۰ دلار تعیین قیمت می‌شود، درحالی که هیچ تفاوتی در برندها نیست و بالغ بر ۹۰درصد این برندها چینی هستند. از شواهد امر پیداست که به‌صورت مشخص هیچ استعلامی از شرکت واردکننده یا سایت شرکت خارجی صورت نمی‌گیرد و اعمال سلیقه در تعیین نرخ گریبان مصرف‌کننده را می‌گیرد.»
به گفته میرمهدی حتی این مشکل برای تولیدکنندگانی که اقدام به وارد کردن برخی کالاهای آماده و اسمبل برای تولیدشان می‌کنند هم وجود دارد و ارزیابی قیمتی قطعات وارد شده چنان برای واردکننده گران تمام می‌شود که فرد عطای واردات آن قطعات را به لقایش می‌بخشد. او با اشاره به اینکه با وجود ثابت بودن تعرفه گمرکی لوازم و تجهیزات جانبی کامپیوتر، تفاوت در ارزیابی‌ها و تعیین قیمت کالا در قیمت نهایی تاثیر می‌گذارد، می‌افزاید: «در حال حاضر تعرفه واردات لوازم جانبی ۵ درصد است اما برای یک کالا که قیمت خرید آن ۲ دلار است وقتی ۲۰ دلار تعیین می‌شود عملا تعرفه آن کالا به میزانی در حدود ۲۰ درصد بالا می‌رود. ما با جان و دل پذیرای این موضوع هستیم که گمرک باید حق خودش را از واردکنندگان دریافت کند و بر اساس قانون هرکالایی وارد می‌شود باید تعرفه آن پرداخت شود اما آنچه ما بر آن تاکید می‌کنیم این است که برای دریافت تعرفه‌ها سلیقه‌ها دخیل نباشند و آنچه از این درآمد حاصل می‌شود صرف هزینه‌های جاری کشور شود.»