قوانین ثبت برند می‌توانند یکی از تعیین‌کننده‌ترین مسائل در انتخاب نام برند شما باشند. در دورهٔ مهندسی نام برند به ویژگی‌های نام برند که می‌تواند فرایند برندسازی را تسریع کند پرداختیم. همچنین یک دستورالعمل جامع برای ساخت و ایده یابی نام ارائه کردیم؛ اما در ایران قوانینی برای ثبت؛ نام برند وجود دارد که باید در هنگام ساخت نام به آن‌ها توجه کامل داشت. عدم رعایت این موارد باعث بروز مشکل در ثبت رسمی نام برند شما خواهد شد.

برند معادل نام تجاری یا علامت تجاری؟

اما برای تعریف این قوانین لازم است بدانیم به‌جای واژهٔ برند در مسائل حقوقی در ایران چه واژه‌ای استفاده می‌شود. در زبان فارسی برداشت صحیحی از واژهٔ برند نشده؛ همین‌طور، ترجمه‌ها و معادل‌هایی که برای واژه «برند» در نظر گرفته‌شده صحیح نیست. فرهنگستان فارسی واژهٔ «نمانام» و در بسیار از منابع «نام تجاری» را معادل برند می‌دانند. اما حتی این عبارت «نام تجاری» که جلوتر به تعریف آن خواهیم پرداخت در مسائل حقوقی تعریف دیگری دارد. در ایران واژهٔ مارک و برند معمولاً معادل یکدیگر هستند و برای اشاره به محصول یا خدمتی به‌کار می‌رود که ارزش اعتباری و اجتماعی بالایی داشته باشد. به بیان دیگر «برند» دارای ماهیت اجتماعی است و برندهای قدرتمند آن‌هایی هستند که افراد نسبت به آن‌ها حس مالکیت دارند.
در تعریف برند می‌توان از دو منظر به برند نگاه کرد، اولی دیدگاه حقوقی و دیگری دیدگاه مفهومی برند است.
در تعریف مفهومی، برند نشان تجاری، لوگو و یا مجموعهٔ تمام عناصر بصری یک شرکت نیست؛ برند احساس عمیق درونی یک انسان در مورد یک محصول، خدمت یا شرکت است.
اما برند تعاریف قانونی هم دارد که به اجزای بصری و کلامی آن اشاره می‌نمایید مانند نام برند و نشان (لوگوی) برند. طبق تعریف انجمن بازاریابی آمریکا: برند یک نام، عبارت، طرح، نماد یا هر ویژگی دیگری است که مشخص‌کنندهٔ خدمات یا فروشندهٔ محصولی خاص باشد که به وسیلهٔ آن از دیگر محصولات و خدمات مشابه متمایز می‌گردد. عنوان قانونی برای برند، علامت تجاری (trademark) است.
در ایران، در مسائل حقوقی ثبت برند ما با دو واژهٔ «نام تجاری» و «علامت تجاری» برخورد می‌کنیم. نام تجاری معادل باbusiness name است؛ و علامت تجاری معادل Trademark در زبان لاتین است.
در زبان لاتین تفاوت Trademark و Brand یک تفاوت قانونی است. Trademark نشانه، طراحی، یا بیان قابل‌تشخیصی است که به‌صورت قانونی نمایندهٔ کسب‌وکار یا خدمات یک منبع خاص می‌باشد. اما Brand یا بهتر است بگوییم Brand Name نامی است که یک تجارت برای یکی از محصولات یا خدمات خود انتخاب می‌کند.
اگر فکر می‌کنید می‌توانید به‌درستی این عبارت‌ها را در فارسی با عبارات بین‌المللی مطابقت دهید زیاد خودتان را اذیت نکنید. ما در این نوشتار نام شرکت را «نام تجاری» و برند را زیر مجموعه و حتی معادل «علامت تجاری» می‌دانیم. بر اساس قانون ممانعتی وجود ندارد که نام تجاری و علامت تجاری یکسان ثبت شوند.
بر اساس مصوبهٔ مجلس، قانونی که هم‌اکنون در ایران بر علائم تجاری لازم‌الاجراست، قانون «ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری» مصوب ۱۳۸۶ و آیین‌نامه اجرایی آن مصوب ۱۳۸۷ است. در بعد بین‌المللی، مهم‌ترین معاهده‌ای که در خصوص حمایت از علائم و اسامی تجاری منعقدشده است، «معاهده پاریس» مصوب ۱۸۸۳ می‌باشد که قریب به ۱۹۰ کشور جهان تاکنون به آن پیوسته‌اند. ایران نیز در سال ۱۹۵۹ به آن ملحق شده و مقررات آن، مقدم بر قوانین داخلی است.
برای تمایز عبارت نام تجاری و علامت تجاری تعاریف حقوقی آن‌ها مطابق ماده ۳۰ قانون جدید (مصوبه ۱۳۸۶) بدین شرح است:
نام تجاری: یعنی اسم یا عنوانی که معرف و مشخص‌کننده شخص حقیقی یا حقوقی باشد.
اسم شرکت‌های تجاری و مؤسسات غیرتجاری ثبت‌شده از جهت معرفی هویت صنفی آنان، یک نام تجاری است. نام هر شخص حقیقی نام تجاری محسوب می‌گردد. (بدیهی است، فقط نام کسانی که به اقتضای نوع شغل خویش (مانند وکلا و اطبا) و یا به اعتبار کسب‌وکارشان، ارتباط تنگاتنگی بین نام و کارشان وجود دارد، نام تجاری محسوب می‌گردد). «نام تجاری» باید معرف هویت صنفی اشخاص اعم از تاجر و غیر تاجر باشد.
علامت تجاری: هر نشان قابل‌رؤیتی است که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد.
نشان‌ها و علائم، برای تمایز کالاها یا خدمات به کار گرفته می‌شوند. (مانند علامت مهرام و علامت بانک پاسارگاد) ازاین‌جهت، به علائم تجاری و علائم خدماتی (Trade Marks & Service Marks) تقسیم می‌شوند و هر گروه، طبقه‌بندی مخصوص به خود را دارند، لیکن در ادبیات حقوقی و متون قانونی، هر نوع علامتی را اصطلاحاً «علامت تجاری» می‌خوانند.
نکته: تعاریف و اصطلاحات قانونی با تعاریف و اصطلاحاتی که در تجارت و بازاریابی به کار می‌رود، یکی نیست. چراکه اکثر تجّار و بازاریابان، به کلماتی که برای تمایز کالاها یا خدمات به کار می‌روند «نام تجاری» می‌گویند نه «علامت تجاری»، همچنین به تصاویری که علامت تجاری‌اند، بیشتر «آرم، لوگو، مارک و…» گفته می‌شود.

تفاوت‌های علائم تجاری و نام تجاری

۱- مرجع ثبت:

• علائم تجاری کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی در اداره ثبت علائم تجاری که از توابع اداره کل مالکیت صنعتی است، در تهران ثبت می‌شود.
• نام تجاری اشخاص حقوقی (شرکت‌ها و مؤسسات دولتی یا خصوصی) طبق قانون تجارت و قانون ثبت شرکت‌ها در اداره ثبت شرکت‌های تهران ثبت می‌شود. (به‌غیراز شرکت‌های فعال در مناطق آزاد)
• نام تجاری اشخاص حقیقی (تجارتخانه‌های فردی یا جمعی) هنوز آیین‌نامه‌ای خاص و اداره‌ای مخصوص جهت ثبت این دسته از نام‌ها تصویب و دایر نشده است. در حال حاضر؛ اشخاص حقیقی که نام شخصی آنان از شهرتی برخوردار است و یا نام خاصی را برای معرفی هویت صنفی خود به کار می‌برند، ناچار، باید یا به این نام شرکت تأسیس کنند یا نام مربوطه را به‌صورت علامت تجاری ثبت کنند.

نکته: اداره ثبت علائم تجاری و اداره ثبت شرکت‌ها از جهت سوابق و اطلاعات ثبتی هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند. فقدان این ارتباط موجب شده، گاه نام یک شرکت یا موسسه به‌عنوان علامت تجاری انتخاب‌شده و به نام فرد دیگری ثبت شود و یا بالعکس

۲- مدت اعتبار:

• مدت اعتبار علامت تجاری در ایران ده سال است. چنانچه صاحب علامت بخواهد به استفاده از علامت خویش ادامه دهد باید در سال پایانی، اعتبار علامت خود را تمدید کند در غیر این صورت به نام اشخاص دیگر قابل ثبت است.
• نام تجاری تا زمانی که شخص حقوقی منحل نشده و حتی سال‌ها پس از انحلال، اعتبار دارد.

نکته: اگر از علامت تجاری حداقل سه سال استفاده نشود، قانوناً قابل‌ابطال است. ولی اگر شرکت یا موسسه‌ای غیرفعال باشد و از نام تجاری خود استفاده نکند به این دلیل نمی‌توان نام آن را ابطال کرد.

۳- تعدد اختیار علامت یا نام تجاری:

• انتخاب و ثبت علامت تجاری (ثبت برند) محدودیتی ندارد.
• هیچ‌کس نمی‌تواند بیش از یک نام تجاری (شرکت) برای خود اختیار کند.

۴ -ثبت بین‌المللی:

به‌استثنای علائم و اسامی مشهور، حمایت قانونی از علائم تجاری و نام‌های تجاری، محدود به مرزهای کشور ثبت‌کننده است.

۵- انتقال حقوق:

• صاحب علامت تجاری می‌تواند، حقوق خود را به‌طور موقت یا دائمی به شخص یا اشخاص دیگر منتقل کند (قرارداد فروش یا اجازه بهره‌برداری) در هر حالت، الزامی به انتقال شرکت، کالاها و یا کارخانه به منتقلٌ الیه وجود ندارد.
• در مقابل؛ انتقال نام تجاری تقریباً غیرممکن است و در صورت امکان نیز انتقال نام تجاری باید همراه با انتقال شرکت یا بخشی از آن باشد که با نام تجاری شناخته می‌شود.

۶- الزامی یا اختیاری بودن ثبت:

• انتخاب و ثبت علامت تجاری (ثبت برند) قانوناً اجباری نیست. البته با توجه به مزایای ثبت علامت تجاری، عقلاً ثبت آن لازم است.
• اختیار یک نام تجاری به هنگام ثبت شرکت یا موسسه، اجباری است.

۷- جواز استفاده از کلمات و اعداد:

استفاده از برخی کلمات یا اعداد در نام تجاری مجاز و در علامت تجاری ممنوع است و بالعکس. به‌عنوان‌مثال، انتخاب و ثبت یک کلمه بی‌معنا به‌عنوان علامت تجاری جایز است لیکن انتخاب آن به‌عنوان نام شرکت یا موسسه (نام تجاری) مجاز نیست.

۸- طبقه‌بندی کالاها و خدمات

• علائم تجاری؛ کالاها و خدمات، طبقه‌بندی بین‌المللی خاصی دارد و در حال حاضر به ۴۵ طبقه تقسیم‌شده است. به هنگام ثبت علائم (ثبت برند) تجاری، یکی از اساسی‌ترین عوامل قبول یا رد اظهارنامه ثبتی، تفاوت یا اشتراک طبقات کالاها و خدمات است. به‌نحوی‌که حتی در بسیاری از موارد، تفاوت طبقات، می‌تواند انتخاب عین علامت تجاری ثبت‌شده را در طبقه دیگر مجاز کند.
• تفاوت موضوع شرکت یا موسسه نمی‌تواند مجوز انتخاب عین نام تجاری ثبت‌شده باشد.

اشتراک‌های علامت تجاری و نام تجاری

۱- حق استفاده انحصاری:

مطابق قانون، صاحب یک نام تجاری همانند صاحب یک علامت تجاری دارای حق استفاده انحصاری است.

۲- حق تعقیب کیفری:

برای صاحبان علائم و نام‌های تجاری، امکان طرح دعوای حقوقی وجود دارد و برای اشخاصی که حقوق انحصاری صاحب علامت یا نام تجاری را نقض کنند مجازات کیفری نیز مقررشده است.

۳- ممنوعیت استفاده از الفاظ بیگانه:

مطابق قانون و آیین‌نامه ممنوعیت استفاده از الفاظ بیگانه، استفاده از الفاظ سایر زبان‌ها به‌عنوان نام یا علامت تجاری ممنوع است. البته معادل نویسی الفاظ فارسی به خط بیگانه و استفاده از الفاظ خارجی برای صادرات کالاهای داخلی، مجاز است.

۴- انتخاب علامت و نام تجاری واحد:

یکی بودن نام تجاری و علامت تجاری ممنوعیت قانونی ندارد. اما چنانچه شخصی بخواهد نام تجاری‌اش، علامت تجاری وی هم باشد یا بالعکس، باید هریک را به‌طور جداگانه به‌عنوان یک علامت و نام تجاری ثبت کند.

دلایل ثبت علامت تجاری (ثبت برند):

همان‌طور که بیان شد، ثبت علامت تجاری اجباری نیست اما سازمان ثبت‌اسناد و املاک کشور دلایل ثبت علامت تجاری (ثبت برند) را این‌گونه بیان نموده (خلاصه موارد بیان‌شده):
۱- تضمین تشخیص و تمایز محصولات را از یکدیگر. ۲- باعث تسهیل و تسریع در بازاریابی و شهرت می‌شوند. ۳- جلوگیری از ثبت (برند) توسط دیگری و سوءاستفاده از علامت تجاری. ۴- جزء ضروری موافقت‌نامه‌های اعطای نمایندگی هستند. ۵- مشوق شرکت‌ها در حفظ و بهبود کیفیت است. ۶- تفویض اجازه استفاده از یک علامت تجاری ثبت‌شده به شرکت‌های ثالث را ممکن می‌سازد. ۷- علامت تجاری می‌تواند اساس انعقاد یک موافقت‌نامه اعطای نمایندگی فروش باشد.

علائم تجاری (برندهای) قابل ثبت:

هر کلمه، حرف یا حروف، عدد، ترسیمات، عکس، شکل، رنگ، تصویر، برچسب یا ترکیب آن‌ها که برای تشخیص کالاها یا خدمات بکار رود، علامت تجاری محسوب می‌شود. در برخی کشورها، شعارهای تبلیغاتی نیز علامت تجاری محسوب می‌شوند و در ادارات ملی ثبت علائم تجاری به‌عنوان علامت تجاری ثبت می‌شوند. تعداد روزافزون کشورها اجازه می‌دهند شکل‌هایی از علائم تجاری که قبلاً مرسوم نبوده‌اند نیز ثبت شوند مانند رنگ‌ها، علائم سه‌بعدی (شکل یا بسته‌بندی کالاها)، نشان‌های قابل‌شنیدن (صداها) یا نشان‌های قابل‌استشمام (بوها). بااین‌حال، بسیاری از کشورها برای آنچه به‌عنوان علامت تجاری قابل ثبت هستند محدودیت‌هایی قائل شده‌اند و عموماً اجازه ثبت نشان‌هایی را می‌دهند که قابل‌رؤیت هستند یا می‌توان آن‌ها را به‌صورت گرافیک نشان داد.

علائم تجاری (برندهای) غیرقابل ثبت:

۱- واژه‌های عام

برای مثال، اگر شرکت شما قصد دارد علامت تجاری «صندلی» را برای فروش صندلی ثبت کند، تقاضانامه ثبت این علامت مردود خواهد شد چون «صندلی» واژه‌های عام برای این محصول است.

۲- واژه‌های توصیف‌کننده

این‌ها کلماتی هستند که معمولاً در تجارت به‌منظور توصیف محصول موردنظر بکار می‌روند. برای مثال، ثبت کلمه شیرین برای شکلات قابل‌قبول نخواهد بود چون محصول را توصیف می‌کند. درواقع اگر به تولیدکننده شکلات برای عرضه محصولاتش حق استفاده انحصاری از کلمه «شیرین» داده شود، کاری ناعادلانه خواهد. به همین ترتیب واژه‌های کیفی مانند «سریع»، «بهترین»، «کلاسیک» یا «نوآورانه» به‌احتمال مردود خواهند شد مگر اینکه بخشی از یک نشان خاص باشند. در این‌گونه موارد، درج عبارتی دال بر اینکه در خصوص آن بخش از علامت حق استفاده انحصاری درخواست نمی‌شود، ضروری است.

۳- علائم گمراه‌کننده (فریب‌دهنده)

علائم تجاری هستند که مصرف‌کننده را نسبت به ماهیت، کیفیت یا مبدأ جغرافیایی محصول گمراه می‌کند یا فریب می‌دهند. برای مثال، عرضه مارگارین به بازار با علامت تجاری که تصویر یک گاو داشته باشد مردود خواهد شد چون علامت موجب گمراهی مصرف‌کنندگان خواهد شد و مصرف‌کنندگان به‌احتمال، تصور خواهند کرد که این علامت به محصولات لبنی مرتبط است (مانند کره حیوانی است).

۴- علائمی که خلاف نظم عمومی و اخلاق حسنه هستند.

به‌طورکلی کلمات یا تصاویری که موازین و هنجارهای اخلاق حسنه و مذهبی که عموم پذیرفته‌شده‌اند را نقض کنند به‌عنوان علامت تجاری قابل ثبت نیستند.

۵- پرچم‌ها:

نشان‌های سلطنتی، علائم رسمی دولتی و نشان‌های کشورها و سازمان‌های بین‌المللی که نمونه‌ای از آن‌ها به دفتر بین‌المللی سازمان جهانی مالکیت معنوی (wipo) اعلام‌شده است معمولاً قابل ثبت نیستند.

۶- طبق ماده ۳۲ قانون علامت تجاری در موارد زیر قابل ثبت نیست:

الف – نتواند کالاها یا خدمات یک مؤسسه را از کالاها و خدمات مؤسسه دیگر متمایز سازد. ب – خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد. ج – مراکز تجاری یا عمومی را به‌ویژه در مورد مبدأ جغرافیایی کالاها یا خدمات یا خصوصیات آن‌ها گمراه کند. د – عین یا تقلید نشان نظامی، پرچم، یا سایر نشانهای مملکتی یا نام یا نام اختصاری یا حروف اول یک نام یا نشان رسمی متعلق به کشور، سازمان‌های بین‌الدولی یا سازمان‌هایی که تحت کنوانسیون‌های بین‌المللی تأسیس‌شده‌اند، بوده یا موارد مذکور یکی از اجزاء آن علامت باشد، مگر آن‌که توسط مقام صلاحیت‌دار کشور مربوط یا سازمان ذی‌ربط اجازه استفاده از آن صادر شود. ه- عین یا به طرز گمراه‌کننده‌ای شبیه یا ترجمه یک علامت یا نام تجاری باشد که برای همان کالاها یا خدمات مشابه متعلق به مؤسسه دیگری در ایران معروف است. و – عین یا شبیه آن قبلاً برای خدمات غیرمشابه ثبت و معروف شده باشد مشروط بر آن‌که عرفاً میان استفاده از علامت و مالک علامت معروف ارتباط وجود داشته و ثبت آن به منافع مالک علامت قبلی لطمه وارد سازد. ز – عین علامتی باشد که قبلاً به نام مالک دیگری ثبت‌شده و یا تاریخ تقاضای ثبت آن مقدم یا دارای حق تقدم برای همان کالا و خدمات و یا برای کالا و خدماتی است که به لحاظ ارتباط و شباهت موجب فریب و گمراهی شود.

مراحل ثبت برند (علامت تجاری)

برای ثبت علامت تجاری (ثبت برند) در ایران باید به وب‌سایت iripo.ssaa.ir مراجعه نمایید و بدون مراجعهٔ حضوری و پر کردن اظهارنامه اقدام به ثبت علامت تجاری خودنمایید.

مدارک ثبت برند (علامت تجاری):

۱- تسلیم اظهارنامه علامت تنها از طریق فایل الکترونیکی از آدرس http://ip.ssaa.ir/BSigns/Steps.aspx ۲- مدارک مثبت هویت متقاضی: اشخاص حقیقی: کپی شناسنامه و کپی کارت ملی اشخاص حقوقی: آخرین روزنامه رسمی دلیل مدیریت کپی شناسنامه و کارت ملی صاحبان امضاء. ۳- مدارک نماینده قانونی: درصورتی‌که تقاضا توسط نماینده قانونی انجام شود. ۴- ده نمونه گرافیکی یا کپی یا تصویر از علامت درخواستی حداکثر در ابعاد ۱۰×۱۰ سانتی‌متر ۵- درصورتی‌که سه‌بعدی بودن علامت ارائه علامت به‌صورت نمونه گرافیکی یا تصویر دوبعدی به‌نحوی‌که از شش زاویه متفاوت تهیه و درمجموع یک نمونه واحد را تشکیل دهند. ۶- ارائه مدارک دال بر فعالیت در رشته مربوط به‌عنوان‌مثال جواز اعلامیه تأسیس از صنایع یا پروانه بهره‌برداری و… ۷- استفاده از حق تقدم: درصورتی‌که متقاضی یا متقاضیان ثبت بخواهند به استناد تقاضای ثبت یا ثبت خارج از کشور از مزایای حق تقدم (حداکثر ۶ ماه) استفاده نمایند می‌بایست مدارک مربوط به‌حق تقدم را هم‌زمان با تسلیم اظهارنامه یا حداکثر ظرف ۱۵ روز از آن تاریخ تسلیم کنند. ۸- نسخه‌ای از ضوابط و شرایط استفاده از علامت جمعی[۱] و تأییدیه مقام صلاحیت دار. ۹- رسید مربوط به پرداخت هزینه‌های قانونی: برای اشخاص حقیقی مبلغ ۲۰۰٫۰۰۰ ریال برای اشخاص حقوقی ۴۰۰٫۰۰۰ ریال

جستجوی عدم شباهت با برندهای (علامت‌های تجاری) موجود:

برای بررسی ثبت علامت تجاری (ثبت برند) و این‌که آیا قبلاً نام برند موردنظر شما توسط شخص دیگری ثبت‌شده است یا نه می‌توانید از طریق آدرس ip.ssaa.ir/BSigns/search.aspx اقدام به جستجوی علائم تجاری ثبت‌شده بنمایید.

معادل فارسی کلمات در ثبت برند (علائم تجاری):

همچنین واژه‌های مصوب فرهنگستان ادب که البته استفاده از تمامی آن‌ها اجباری نیست در آدرس persianacademy.ir/fa/word قابل جستجو می‌باشند. همچنین از طریق این آدرس ad.gov.ir/dictionary/persianWord/1 می‌توانید واژه‌های استعلام شده از فرهنگستان را مشاهده نمایید.